Dili, 24 Juñu 2025 (Média Democracia) – Autoridade Lokal Suku Bebonuk hamutuk ho na’in ba rai nomos inan-aman estudante sira loke hikas portaun eskola Rainha da Paz Bebonuk ne’ebé durante ne’e taka, nune’e bele hahu fila-fali prosesu aprendizazen.
Iha entrevista ho Xefe Suku Bebonuk, Alfredo da Costa hateten, ohin nia parte hamutuk ho nain ba rai inklui mós inan-aman no estudante sira hahu loke hikas portaun eskola, nune’e estudante sira bele tuir fali prosesu aprendizazen hanesan baibain hodi bele tuir etapa ezame segundu periode nian.
“Hanesan Autoridade Lokal, ohin ha’u mai hamutuk ho porta-voz inan-aman nomos estudante sira, ami mai loke portaun eskola atu labarik sira bele tuir prosesu aprendizazen, nune’e labele abandona labarik sira hanesan ne’e, tanba sira mak futuru nasaun.” Dehan Xefe Suku Bebonuk ba jornalista sira, iha eskola Rainha da Paz Bebonuk, segunda semana ne’e (23/06)
Nia haktuir, kona-ba dadaun ne’e manorin balun mós prezensa iha ne’e no sira prontu atu hanorin fila-fali estudante sira hanesan baibain.
“Ha’u laos mai atu halo politika iha ne’e, maibé hanesan Autoridade Lokal, ha’u lakoi labarik sira nia inan-aman loron-loron mai iha sede Suku, hodi exize hela de’it dehan sira nia oan la eskola durante ne’e, tanba ne’e ohin ha’u hamutuk ho sira atu mai loke fali portaun ne’ebé taka ona durante ne’e.” Hatutan Xefe Suku Bebonuk, Alfredo da Costa
Nune’e kona-ba problema parte rua mak buka malu atu rezolve, laos atu impede fali estudante rihun 700 resin nia futuru.
Iha fatin hanesan, na’in ba rai no hanesan mós manorin nain João Loe akresenta, sira-nia parte durante ne’e lao tuir prosesu ne’ebé iha tanba problema hotu iha ona parte relevante sira nia liman.
“Ami hanesan na’in ba rai no aumesmu tempu hanesan mós manorin nain, durante ne’e ami lao tuir prosesu no kontiudu problema ne’ebé iha ona, tanba problema hotu entrega ona ba parte edukasaun Munisipiu Dili, nune’e ami reativa hikas eskola refere.” Dehan na’in ba rai, hanesan mós manorin nain, João Loe
Aleinde ne’e sira mós hein servisu edukasaun Munisipiu Dili nian, no sira mós simu ezixensia husi Autoridade Lokal no inan-aman, nune’e sira desidi loke hikas portaun eskola hodi normaliza fali prosesu aprendizazem ba estudante sira
“Aban ba oin ami prontu hanorin estudante sira tuir ami nia kapasidade ne’ebé iha, tanba problema ne’e kuaze fundasaun tolu mak hadau malu hanesan fundasaun Rainha da Paz iha rua no ami na’in ba rai harii tan ami nia Fundasaun.” Subliña João Loe
Nia hatutan, sira prontu responsabiliza, karik fundasaun se de’it mak la konkorda ho desizaun husi Autoridade Lokal no inan-aman sira, nia bele ba hato’o keixa iha Ministeriu Publiku.
Nune’e mós porta-vos inan-aman, Jose Manuel Ximenes informa, hanesan porta-voz inan-aman inisitiva ne’ebé sira foti durante ne’e oinsa para bele solusiona problema iha eskola refere.
“Iha seman hirak liubá, ami buka koordena ho Autoridade Lokal Suku Bebonuk, oinsa atu asegura estudante sira atu bele normaliza fila-fali eskola ida ne’e.” Hatutan Porta-vos inan-aman, Jose Manuel Ximenes
Nia relata kona-ba problema parte rua nian, sira nia parte hanesan porta-voz lamete to’o iha ne’ebá, maibé sira nafatin husu ba iha mestre sira atu nafatin hanorin estudante sira tanba haree ba iha tempu ezame ne’ebé besik ona.
“Hanesan porta-voz agradese ba iha parte nain ba rai ne’ebé ohin normaliza fali eskola ne’e atu bele fasilita ami nia oan sira bele hala’o nafatin sira nia prosesu eskola, maibé karik fundasaun halo impedementu, maka ami prontu atu hasoru nia, no ami husu atu eskola ne’e tenke normaliza ka kontinua, no sira nafatin koopera ho ME atu bele koloka fali profesor ne’ebé fundasaun halo transfere ona ba fatin seluk sem ami hatene no sem razaun.” Realsa Porta-vos inan-aman
Iha fatin ketak, Xefe Departamentu Ensinu Tekniku Vokasional iha Ministeriu Edukasaun, Francisco da Costa Fernandes hateten, eskola Rainha da Paz hanesan eskola privada, eskola ne’e jere rasik husi ninia fundasaun.
“Eskola Rainha da Paz hanesan eskola fundasaun, ema bolu dehan eskola privada, eskola ida ne’e jestaun privada, sem intervensaun husi parte governu oinsa mak bele hare sira nia kazu ne’e.” Dehan Xefe Departamentu Ensinu Tekniku Vokasional iha Ministeriu Edukasaun, Francisco da Costa Fernandes
Nia akresenta Ministeriu Edukasaun nia papel atu haree sidadaun nia oan sira ne’ebé eskola iha nivel eskolaridade, atu labele lakon sira nia direitu ba iha edukasaun.
“Ministeriu Edukasaun sei bele buka oinsa mak atu labarik sira ne’e tuir nia nivel eskolaridade, se sekundariu tenke ba iha sekundariu no EBC tenke ba iha EBC, ida ne’e mak meius ne’ebé Ministeriu bele foti.” Akresenta Xefe Departamentu Ensinu Tekniku Vokasional iha Ministeriu Edukasaun
Nia mós husu ba parte rua atu tur hamutuk hodi buka solusaun ida di’ak atu labele prezudika sidadaun nia oan sira ne’ebé eskola iha ne’eba, ida ne’e mak importante.
“Se sira deskobre buat ruma ne’ebé sira la kumpri, Ministeriu Edukasaun husu sira tur hamutuk rezolve ho ulun malirin, atu bele estabelese fila-fali eskola ne’e, atu responde fali ba exizensia inan-aman sira nian ne’ebé agora dadaun sira exize hela.” Hatutan Francisco da Costa Fernandes
Nia akresenta Ministeriu nafatin iha komitmentu katak ida ne’e hanesan eskola privadu, nune’e Ministeriu so bele sai mediador atu bele bolu parte rua atu tur hamutuk hodi solusiona problema refere.
Reportajen : Domingas
Foto : Domingas

