Dili, 03 Setembru 2025 (Média Democracia) – Estudante Universidade da Paz realiza konferensia imprensa relasiona ho desizaun polítika parlamentu nasionál liuhusi kosellu administrativu ne’ebé preve no aprova orsamentu privativu iha tinan 2024, katak tinan ida ne’e hodi sosa viatura foun ho marka prado hamutuk unidade 65, ba membru Deputadu sira iha Partamentu Nasional. Konferensia hala’o iha Tersa Semana ne’e.
Porta-voz Eugenio dos Santos hateten, Parlamentu Nasionál nu’udar órgaun soberanu iha Estadu Republika Demokratika Timor-Leste (RDTL) ne’ebé reprezenta povu hotu-hotu iha uma-fukun Parlamentu Nasionál, hodi ezerse podér legislativu ka halo lei, no halo fiskalizasaun ba programa governu, kria politika no foti desizaun ne’ebé adekuadu, sustentavel hodi reprezenta interese povu maubere nian.
“Razaun hirak ne’e ami estudante akadémika UNPAZ, lamenta no diskorda totál, ba desijaun ne’ebé husi Parlamentu Nasional liu-liu deklarasaun husi Prezidente Parlamentu Nasionál, Senhora Fernanda Lay ne’ebé defende maka’as tebes ho deklarasaun infantil sira liuhusi media katak, tenke sosa duni karreta prado ba Deputadu 65 iha Parlamentu Nasionál, tanba kareta daudaun kondisaun la di’ak ka at ona, tanba ne’e presiza sosa kareta foun ba Deputadu sira hodi halo fiskalizasaun, nomos tanba kustu ba manutensaun bo’ot liu.” Dehan Porta-vóz Eugenio dos Santos
Posta-voz hatutan, povu doben Timor Lorosa’e konsiente katak, hahu kedas husi Primeiru Legislatura agora to’o ona (6) Legislatura forma ona governasaun ba dala (9) sira halo lei oin-oin ba sira nia interese privadu, partidu no grupu, iha ne’ebé sira deside iha nakukun laran no povu la hola parte iha desijaun públiku ne’ebé sira deside, ikus mai órgaun Parlamentu Nasionál ne’ebé povu tomak iha esperansa atu diskute no deside povu nia destinu ba moris di’ak, nakflilak ba fatin ne’ebé membru Parlamentu Nasionál nain 65, sira diskute no konforta sira nia interese privadu, grupu no partidu.
“Hanesan dadaun sira hakarak sosa tan kareta pradu no prodús lei kona-bá pensaun vitalisia, simu subsidiu oin-oin no direitu regalia hanesan osan ba Viajem, osan ba uma privadu (Alojamentu), osan ba mina (Kombustivel), osan ba pulsa Telfone (Komunikasaun), osan ba tratamentu saude, osan ba sira nia mate, maske sira rasik la hatene bainhira mak sira mate no hirak ne’e privilejiu demajiadu ba Deputadu sira iha Parlamentu Nasional.” Hatutan Porta-vóz Eugenio dos Santos
Porta-voz afirma haree husi privilejiu sira ne’e mak observa katak Parlamentu Nasionál la’os ona reprezenta povu maibé reprezenta sira-nia interese individu, familia, grupu, partidu, grave liu mak reprezenta de’it osan na’in imperealista sira-nia interese, oligarki interese iha rai doben lulik ida ne’e, sosa ho ruin no ran.
“Povu doben Timor-Lorosa’e, ohin loron ita hotu haree katak Deputadu la ezerse poder no funsaun politika ho di’ak, hodi diskute problema sosiál ne’ebé estruturál tebes iha paiz ida ne’e sira la deskute ka debate kona ba setór produtivu ka estratejiku sira hanesan setór edukasaun, setór agrikultura, setór turizmu, setór saúde, infraestrutura báziku no setores seluk ne’ebé ikus mai bele fó satisfasaun ka rezulta ben-estar povu nian no dezemvolvimentu sustentavel ba nasaun ida ne’e nian iha futuru.” Afirma Porta-vóz
Nia subliña, maibé sira hatene buka meius oioin, liuhusi kria lei hodi fó privilejiu no hariku sira nia-an no familia, inklui asegura ka proteje de’it distinu partidu nian ba kada eleisaun iha periodu sira tuir mai. Ho inkapsidade no ignoransia sira ne’e hotu, mak ohin loron nasaun ida ne’e la’o hakdasak, iha ne’ebé povu hasoru laloran injustisa sosial ne’ebé produs husi lider politiku sira, liu-liu Parlamentu Nasionál neʼebé saifatin atu diskute povu nia moris no nasaun nia distinu liuhusi aspetu ekonómiku, sosial, Kulturál no politika edukativa, maibé ida ne’e la akontese.
“Ita hotu haree uma fukun Parlamentu Nasional, ohin loron sai de’it fatin ba istoria malu, trata malu, dun malu no konta istória, katak se mak luta no se mak la luta, se mak halo di’ak no se mak halo ladi’ak. Buat sira ne’e sai ona toman aat (habitualmente) husi Deputadu iha Parlamentu Nasional, ida ne’e ami konsidera hatun imajen no kredibilidade órgaun soberanu estadu nian hanesan Parlamentu Nasional.” Subliña Porta-vóz Eugenio dos Santos
Nia relata, problema hirak ne’ebé estudante akadémiku-UNPAZ lamenta no konsidera Deputadu laiha ona resposabilidade moral hodi servi povu tuir prinsipiu konstituisionál hodi reprezenta interse povu maubere, atu ezerse nia poder politika ba servi interse povu nian, maibé sira tau liu importansia ba interese indivudu no grupuizmu. Deputadu sira iha Parlamentu Nasionál, la iha ona seriedade atu diskute no deside problema povu maubere nian, maibė utiliza espasu uma-fukun (PN) hodi manifesta de’it sira nia interese partikulár iha estadu RDTL.
“Ami mós konsidera katak Parlamentu Nasional la’os fatin atu diskute interse povu nian, maibė sai de’it fatin ba konflitu interese entre Deputadu sira, hodi hatudu liman ba malu katak ida mak halo liu ida seluk, maibé realidade povu kotinua moris ho kondisaun mijeravel.” Relata Porta-vóz Eugenio dos Santos
Nia salienta konsidera kondisaun problema sosiál ne’ebé povu enfreta ohin loron, la nesesáriu hodi gastu osan ba hola kareta pradu, tanba hahú husi primeiru legislatura ate agora, fiskalizasaun husi Parlamentu Nasional la iha resultadu ne’ebé signifikante hodi responde ba nesesidade povu nian.
Esplika liután, husu ba sidadaun hotu, estudante akademiku husi universidade no institutu hotu ne’ebé iha, veteranus sira, juventude resistensia, sosiedade sivil, atu nafatin resiste hodi kontra desizaun polítika ne’ebé la afavor ba moris di’ak povu nian, maibé kria no haburas de’it injustisa sosial iha estadu republika ida ne’e.
Reportajen : Nelfiano
Foto : Nelfiano