Dili, 08 Outubru 2025 (Média Democracia) – Fokupers hamutuk ho parseiru realiza Konférensia Imprensa hodi “Kondena hahalok Asediu Seksual ne’ebé akontese iha fatin Akademiku Relasiona ho akontesimentu kampus UNTL Fakuldade Ciências Sociais e Politika ne’ebé viral iha media sosial, iha loron Segunda feira (06-10-2025).
Porta-voz Rio de Araujo hateten, iha konferensia Fokupers hamutuk ho parseiru halo konferensia kona-ba preokupasaun sériu ho keixa ka denúnsia ba kazu asédiu seksuál no abuzu seksual ne’ebé akontese iha instituisaun edukativa sira. Akontesimentu ne’e hatudu katak Estadu Timor-Leste falla tebes iha mekanizmu prevensaun, protesaun no denúnsia neʼebé eziste iha sistema edukativu.
“Públiku koñesimentu, Asédiu seksual mak komportamentu ida ne’ebé laho hakarak (la-desejadu) ho natureza seksuál ne’ebé afeta dignidade feto no mane ka konsidera ofensivu ho liafuan (verbal), laho liafuan (non-verbal) ka fizikamente, hanesan tau liman ka halo koméntariu sujestivu, halo koméntariu ho natureza seksuál, hatudu pornografia, husu favor seksual, ka kria ambiente servisu ne’ebé intimidadu, hostil, humilhante no halo vitima sente inseguru ka la-komfortavel iha fatin públiku sira.” Dehan Porta-voz, Rio Araujo ba Jornalista sira iha Salaun Fokupers Farol Dili
Porta-voz hatutan, tan-ne’e bazeia ba video ne’ebé dadauk viral iha akontesimentu sira seluk sai ona konsumatoriu públiku nune’e hakarak hato’o rekomendasaun no ejizensia sira hanesan, husu ba Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e (UNTL) liuhusi Magnifiku Reitor no unidade pro-reitoria atu emidiatamente foti asaun urjente hodi suspende suspeitu husi kna’ar nu’udar Manorin na’in iha UNTL hodi hein prosesu tuir mai.
“Ami husu ba Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e (UNTL) liuhusi konsellu disiplinar atu loke prosesu investigasaun ba suspeitu sira ne’ebé prátika aktu violénsia asédiu seksuál iha kampus ho Rigoroso, imparsial no transparensia. Husu ba (UNTL) tenke aplika sansaun disiplinar ba Autór ne’ebé kulpadu bazeia ba gravidade kazu no labele admite ema ne’ebé hanesan predator seksuál atu kontinua kna’ar hanesan manorin nain.” Hatutan Porta-voz Rio Araujo
Porta-voz afirma, husu ba Ministériu Edukasaun ho seriedade atu obriga eskola sira hotu husi nivel primaria to’o ensinu superior atu estabelese mekanizmu simu keixa ka dununsia ho konfidensialidade, seguru no sentradu ba vítima iha eskola sira nomos husu ba Ministériu Edukasaun foti responsabilidade nu’udar estadu atu implementa Rekomendasaun CEDAW Komite ba Estadu Timor-Leste iha Maio 2023 kona-ba asegura ambiente edukasaun ne’ebé seguru no iha fasilidade ijiene no saneamentu ne’ebé livre husi violénsia bazeia ba jéneru hasoru feto no labarik-feto sira.
Transporte seguru husi eskola sira, investiga, prosesa no fó kastigu adekuadu ba kazu asédiu no violénsia bazeia ba jéneru, inklui kastigu korporál, hasoru labarik-feto no feto sira iha instituisaun edukasaun no fornese protesaun imediata ba vitima sira, nune’e husu ba Públiku liu-liu estudante sira labele ta’uk atu ko’alia sai no husu tulun, bainhira hetan aktu asédiu seksual ka violénsia sira seluk.
Porta-voz relata, ba dosente sira atu labele uja ita-bo’ot sira-nia influensia no superioridade no vulnerabilidade estudante sira-nian hodi atinje ita-bo’ot sira-nia nesesidade no dezeju seksual. Hatuur ita bo’ot sira-nia maturidade hanesan edukadór nomos kaer metin ba orientasaun Nu.12/2017, 9 de Agosto husi Komisaun Funsaun Públika kona-ba prevensaun no kombate asédiu seksual iha funsaun públika.
“Ami nafatin husu ba Ministériu Edukasaun atu kria sistema avaliasaun ida ne’ebé transparente no bandu atividade eskola nian hotu tenke halo iha resintu eskola nian, labele fora husi resintu eskola nian.” Relata Porta-voz
Porta-voz salient, husu ba Provedór Direitus Humanus no Justisa (PDHJ) atu asegura implementasaun Lei liuhusi monitorizasaun ba lei sira manuais, Regularmente iha implementasaun sira ho efikas tuir prinsipiu DH no Boa Governasaun.
Esplika liután Fokupers, JSMP nomos Rede Feto iha Timor-Leste realiza komunikadu imprénsa relasiona ho keixa kazu asediu seksual no abuzu seksual ne’ebé akontese iha instituisaun edukativu sira hotu iha Timor-Leste.
Reportajen : Nelfiano
Foto : Nelfiano
