Frente Buibere Oan-FBO Kondena Aktu Asediu Seksual Ne’ebé Buras ba Bebeik

Dili, 10 Outubru 2025 (Média Democracia) – Frente Buibere Oan FBO liuhusi komunikadu ne’ebé realiza iha jardim farol hodi kondena ho asaun asediu seksual ne’ebé buras ba bebeik komete husi dosente MB iha UNTL nomos dosente balun ne’ebé koko atu defende predator seksual, liuhusi hakerek nia mensajen “status” iha media sosial Facebook.

Porta-voz Frente Buibere Oan FBO Ella Variana hateten, Frente Buibere Oan hamutuk ho movimetu feto sira observa katak ikus-ikus ne’e prátika aktu desvaloriza ba feto, trata feto nu’udar objetu hodi hatan ba predator sira-nia kán seksual ne’e buras tan de’it.

“Kestaun ida-ne’e la’ós foin akontese maibé beibeik ona prátika husi ema neʼebé iha podér simbólika hanesan figura rezisténsia balun halo hasoru nia sidadaun, lider lokál balun hasoru nia sidadaun rasik, Diretór halo hasoru nia membru iha servisu fatin, aman no tiun balun halo ba nia oan feto no subriña, Dosente balun halo ba nia estudante iha Universidade privadu no públiku hanesan saida mak MB halo no seluk tan ne’ebé seidauk brani ko’alia no lori trauma mesak iha sira nía silénsiu.” Dehan Porta-voz Frente Buibere Oan FBO Ella Variana

Porta-voz hatutan, maske nune’e predatór sexuál hirak ne’e nafatin hetan defeza makas husi nia maluk sira ho deklarasaun ignoransia ne’ebé tenta habe’ik públiku atu labele konsidera kestaun ida ne’e ho sériu. Hanesan entidade balun, inklui mós madre ida ne’ebé konsidera asediu sexuál nu’udar espresaun domin husi lider ba povu, sorin seluk dosente ida husi UNTL ho ID Facebook naran (Lawanira Timor) neʼebé mental sexista ho ninian afirmasaun estupidu, katak, “buat ida kiik oan buti/kaer de’it ne’e sai viral tiha rai atu naben ka sunami atu sa’e ne’e!”publikasaun ida ne’e tenta haree feto nia isin lolon nu’udar valór objetu ne’ebé bele viola no selu fila-fali ho sasan ka multa ho karau ida.

“Ida ne’e konsidera nu’udar hahalok la los no koko atu habeik publiku, tanba ne’e husu ba ita labele nonok, liuliu ba komunidade, inan-aman ita tenke hamriik hamutuk iha liña ida hodi kestiona no kombate atu ema hotu liu-liu feto no labarik sira bele movimentu livre iha fatin públiku hanesan-eskola, servisu fatin, jardín, kampus no fatin seluk tan.” Hatutan Porta-voz Frente Buibere Oan

Porta-voz esklarese, Frente Buibere Oan-reziste nu’udar organizasaun populár ida ne’ebé halibur no hakuak movimentu feto sira hotu husi rural, urbana no tasi balun, atu hamriik hodi revelde ideia patriarkal oezije justisa ba hahalok abuzu podér, abuzu sexual, asediu no violasaun hasoru umanidade liu feto no labarik sira.

“Tanba ne’e Frente Buibere Oan (FBO) hamutuk ho vitima hotu, inan aman, eroina hotu, foinsa’e mane no feto Timor hotu ho lian makas no forte hakarak husu Povu Timor-Leste atu konsientiza katak aktu asediu sexual no violasaun doméstika ne’e hahalok krime, presiza keixa bainhira ita boot sira haree, rona no hasoru. Ita boot sira nia brani ko’alia sai no keixa, salva futuru moris feto no labarik sira no povu Timor-Leste.” Esklarese Porta-voz Frente Buibere Oan FBO Ella Variana

Liuhusi komunikadu ida ne’e Frente Buibere Oan husu ba lideransa no intelektual hotu, atu analiza avalia no troka sistema Edukasaun Timor-Leste nian neʼebé lakonsege hatán ba vizaun edukasaun Timor nian “Liberta Povu” no halo feto no labarik feto vulneravel. Husu ba Parlamentu Nasionál atu ezije ba Governu hodi avalia servisu Ministeriu Ensinu Superior nian ba nia inkapasidade atu harii ambiente seguru no sistema di’ak iha Universidade. Husu ba Parlamentu Nasional atu ezije ba Governu hodi avalia servisu Prezidente Funsaun Públika, ne’ebé laiha kapasidade hodi halo kontrolu ba funsionáriu públiku sira, iha Universidade hodi halo foin-sa’e feto sira sai vítima husi manorin sira. Husu ba Parlamentu Nasional halo fiskalizasaun ba sistema Universitariu sira hotu, hodi analiza sistema hanorin universidade nian, karik la relevánsia presiza halo reforma ho baze kazu hotu ne’ebé akontese hanesan asedu sexual, abuzu sexual no violasaun hotu, abuzu podér, korrupsaun nsst. Husu mós ba iha Sekretariu Estadu Igualdade no inkluzaun atu labele nonok de’it ba problema ne’ebé feto hasoru inklui asediu sexual, tenke haforte liután politika sistema konsiensializasaun ne’ebé di’ak no forte hodi kombate abuzu ne’ebé halo terus sosiedade liuliu feto no labarik. Husu ba Rede Feto, Alfela, JSMP no ONG feto sira seluk atu labele hateke de’it ba asediu sexuál ne’ebé prátika husi nivel baixu no médiu maibé tenke brani mós hateten lae ba asediu sexual ne’ebé prátika husi lider istóriku balun. Husu ba funsaun públika atu foti medida adekuada hasoru funsionáriu neʼebé uza nia podér hodi viola no abuzu hasoru feto iha universidade, servisu fatin no públiku. Tenke kria sistema neʼebé seguru atu vítima sira keixa. Husu ba estrutura UNTL atu foti medida rigorozu ida hasoru suspeitu predator sexuál ho inisiál MB inklui Dosente ne’ebé defende asediu sexual nomos komodifika feto nia isin nu’udar objetu liu husi nia deklarasaun sira iha média sosiál. Husu ba tribunál atu foti desizaun ida justu no imparsiál atu ema hotu sente justisa iha Estadu Direitu Demokrátiku ida ne’e.

“Frente Buibere Oan no movimentu sosiál hakarak hato’o ami nian solidariedade kle’an ba vitima sira hotu, ita-boot sira la mesak, forte nafatin no ami hamutuk ho ita-boot sira. Mai ita hamutuk ho sira seluk kontra sujeitu ne’ebé Pratika asediu no abuzu sexual ba sosiedade ida ne’e liuliu feto no labarik sira.” Afirma Porta-voz Frente Buibere Oan FBO Ella Variana

Hatutan husi Movimento Rosas Mean Fiche hateten, kestiona tebes ho aktu ne’ebé komete husi Dosente sira inklui mós Dosente balun ne’ebé koko tau mensajen iha publiku ne’ebé movimentu rasik konsidera katak la iha kapasidade ka inkapasidade ba Dosente refere, Dosente ne’e la iha etika moral bainhira tau mensajen refere iha media sosial facebook.

“Ita kestiona ba UNTL tanba sa tenke kontinua fó espasu ba ema sira hanesan ne’e tenke hanorin iha UNTL no rekursu umanu iha UNTL ne’e la iha ona maka tenke fó espasu ba ema predator sira hodi nafatin hanorin iha ne’ebá, tanba husi ninian liafuan sira ne’e fó ona ameasa ba feto sira inklui mós ameasa ba Dosente feto sira iha UNTL ne’e rasik, tanba ne’e husu UNTL tenke foti medida ne’ebé rigerosu hodi bele hapara Dosente MB ho nia maluk iha UNTL.” Dehan Movimento Rosas Mean Fiche

Nia reafirma, husu ba Reitor UNTL nomos esturutura UNTL no Fakuldade rasik atu toma medida ida ba dosente nain rua ne’e no sira nain rua la merese estudante sira atu bolu Dosente, tanba ho hahalok sira ne’ebé komete ona iha Universidade Frente Buibere oan hamutuk ho Movimentu Rosa Mean no Movimentu feto sira ne’ebé eziste iha Timor mai ho nia posizaun ne’ebé klaru no ezizensia maka tenke hasai Dosente nain rua iha UNTL no sira la merese atu hanorin estudante sira iha area universidade.

Reportajen : Domingas

Foto : Domingas

Tinggalkan Balasan

Alamat email Anda tidak akan dipublikasikan. Ruas yang wajib ditandai *