Dili, 17 Marsu 2024 (Media Democracia) – Institutu Nasionál HIV-SIDA servisu hamutuk ho Falintil Forsa Defeza Timor-Leste, kontinua sensibiliza informasaun kona-ba transmisaun moras HIV-SIDA ba Komponente Naval Hera, tanba konsidera Forsa Defeza nu’udar faktór importante ba iha Nasaun Timor-Leste, nune’e INCSIDA fahe informasaun hodi fó koñesimentu atu hadook-an husi moras hadaet refere.
Komandante komponente Naval Komodoro Higino das Neves agradese ba inisiativa husi Institutu Nasionál HIV-SIDA bele halo sensibilizasaun iha komponente Navál Hera, hodi fó koñesimentu ba ofisiáis forsa sira hodi hadook-an husi moras refere.
“Em nome Komando Navál agradese ba inisiativa ida ne’e tanba iha ita-nia lema hateten komponente navál sempre fó importánsia primeiru ba saúde, segundu ba servisu, entaun atividade ida ne’e Komando Komponente Navál hato’o agradese tebes ba inisiativa ida ne’e ba eselénsia prezidente nia komitiva hotu mai iha ne’e atu fahe sira-nia esperiénsia ba ita hotu atu prevene-an para moras ida ne’e labele kona ita, ohin fofoun ha’u tur, ha’u ko’alia prevene di’ak liu duke kurativu.” Dehan Komandante Komponente Navál Komodoro Higino iha nia Abertura iha loron sexta (14/03/2025).
Nia dehan bainhira hanoin atu kurativu mak doutór sira foti liman ne’e dalan mihis ona, mas kaundu hanoin uluk atu prevene mak situasaun hirak ne’ebé atu kura ne’e sei la akontese tan, nune’e forsas armada tenke simu informasaun hirak ne’e hodi hatene.
“Tanba saída forsa armada importante atu bele simu programa sira ne’e hodi bele hatene, tanba forsas armada ninia programa rasik ejiji atu bele prevene moras sira hanesan ne’e tanba dala ruma ba liur ka ba fatin-fatin derepente ho nesesidade nia la komprende, nia prejudika nia vida.” Dehan komponente Navál Hera
Tan ne’e Komandante Komponente navál ne’e hatutan katak programa ne’e importante tebes fiar katak ofisiáis sira iha komponente navál ne’ebé partisipa iha loron tomak ne’e bele simu buat murak ruma no buat di’ak ba hodi bele eduka-an atu labele monu ba moras ida perigozu ne’ebé ema hotu la hakarak.
Fiar katak forsa armada treinamentu ida ne’ebé importante liu, atu bele hatene hodi bele fahe tutan ba ninia família, ba jerasaun joven sira para hotu-hotu bele dook husi moras refere tanba moras ne’e bele estraga futuru rai ida ne’e nian.
Komandante ne’e kongratula ba Prezidente INCSIDA ho nia komitiva bele ba to’o iha sira-nia fatin, nune’e nia husu ba ofisiáis sira atu iha vontade hodi simu informasaun kona-ba saída mak parte INCSIDA fahe hodi bele rona no komprende nune’e bele aplika.
“Se ita ladun iha vontade mak ko’alia ba ko’alia tama iha ne’e, sai iha ne’e ita dehan ha’u tuir ona programa sensibilizasaun HIV-SIDA mas realidade ita la komprende ba iha terrenu ita kontinua komete hahalok sira ne’ebé ema fahe ba ita, entaun ida ne’e mak ha’u fiar komandante sira hotu konsentra ita-nia hanoin iha loron ida ne’e para bele rona saída mak ita-nia doutór sira no ita-nia espertu sira sei fahe ba ita-boot sira, loron ida ne’e tomak até to’o rohan.” Nia afirma
Nia dehan priviléjiu boot no inisiativa husi Prezidente INCSIDA ho nia komitiva planeia programa tanba hadomi forsa armada no komandante ne’e husu ba ofisiáis forsa armada komponente navál atu tau iha kakutak tanba sira lakohi lutu nasaun nian afeta ba moras HIV-SIDA tanba bainhira lutu nasaun mak hetan moras refere maka nasaun sei lakon nia futuru.
Iha biban ne’e Prezidente Institutu Nasionál Kombate HIV-SIDA (INCSIDA) Daniel Marçal Haktuir, objetivu ba sensibilizasaun ne’e tanba INCSUDA konsidera forsa armada ne’e importante hodi fó hanoin ba malu tanba ema barak mak afeta ona ba HIV.
“Tanba ita ema barak kona HIV-SIDA ne’e tanba hanoin ikus, halo uluk depois foin hanoin, entaun ema dehan nasi sudah menjadi bubur, tuir loloos ne’e hanoin uluk, ezemplo kuandu sei fós ne’e hanoin kedas atu tein etu mean ka etu kinur ka sasoro ka tuir loos tenke hanoin kedas, tanba ita Timor ne’e sai vítima barak ba problema HIV-SIDA.” Dehan Prezidente ba jornalista sira iha komponente naval Hera
Nia dehan ema nia farzelidade no pensamentu ne’e halo uluk tiha mak foin arepende, ne’e mak problema tanba hadoru ona terus mak foin hanoin, mas nunka hanoin kona-ba nia vida katak ne’e la di’ak.
“Tanba ne’e ita mai atu fó hanoin ba malu, liuliu iha forsa, ita konsidera forsa ne’e faktor importante iha nasaun ida, ita presiza fasilita ita-nia forsa sira para oinsá hato’o informasaun no fò hanoin bebeik ba sira, tanba iha nasaun barak mós hanesan forsa barak mak sai vítima la’os laiha koñesimentu maibé tentasaun, iha situasaun balu ke ita labele, ita haluha tiha buat hotu no ita hanoin buat ida ohin ita hakarak halo ne’e.” Nia dehan
Tanba moras HIV-SIDA ne’e nia problema la haree ba ema ne’e Forsa Armada, la haree ba sé no la haree ba ema riku ka kiak, boot ka ki’ik mai kuandu tama ba fatin risku ne’e nia bele afeta ba HIV-SIDA.
Prezidente ne’e fo lia menon ba Ofisiaia Falintil Forsa Defeza Timor-Leste atu kuidadu-an, molok atu halo buat ida hanoin uluk lai, tanba dalaruma hasai tiha farda halo buat ruma prejudika ba farda rasik no ba an rasik, tan ne’e tenke kuidadu-an tanba forsa defeza nu’udar património estadu nian ne’ebé tau fiar ona, nune’e tenke konserva didi’ak para sai nafatin benefísiu no sai nafatin mahon ba povu Timor Lorosa’e.
Reportajen : Estefania
Foto : Estefania