Dili, 22 Outubru 2025 (Média Democracia) – JSMP halo komunikadu imprensa kona-ba observasaun iha tribunál primeira instánsia konsege rejista dezenvolvimentu pozitivu husi Juis Tribunál Dili ne’ebé promove liuhusi sira-nia desizaun “inkorpora medida punitivu penál (suspensaun ba pena prizaun) hamutuk ho dever adisionál “indemnizasaun sivíl” no medida koasaun “bandu kontaktu vítima” iha kazu maus-tratus ba kónjuje (violénsia doméstika). Komunikadu ne’e Média Democracia asesu husi pajina JSMP, Kuarta semana ne’e.
Diretora Ezekutiva JSMP Ana Paula Marçal hateten, Mudansa pozitivu ne’e, JSMP observa iha loron 14 fulan outubru tinan 2025, ne’ebé Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Dili, prezide leitura akordaun ba kazu maus-tratus ba kónjuje ho Nú. Prosesu: 0092/23.DICMM ne’ebé envolve arguidu EA hasoru nia feen, iha Munisípiu Dili.
“Antes ne’e, iha loron 09 Outubru tinan 2025, JSMP mós observa Tribunál Judisiál Primeira Instánsia Dili prezide leitura akordaun ba krime maus-tratus ba kónjuje ho Nú. Prosesu: 0054/24.PDDIL ne’ebé envolve arguidu PPS hasoru nia feen, iha Munisípiu Dili.” Dehan Diretora Ezekutiva JSMP, Ana Paula Marçal
Diretóra Ezekutiva hatutan, leitura akordaun iha loron14 outubru tinan 2025, tribunál kondena arguidu ho pena prizaun tinan 3 suspende ba tinan 4 no selu indemnizasaun sivíl US$2,500.00 ba ofendida. Entretantu ba kazu ne’ebé nia leitura akordaun iha 09 Outubru 2025, tribunál kondena arguidu ho pena prizaun tinan 2 fulan 6 suspende ba tinan 3 no selu indemnizasaun sivíl US$800.00 ba ofendida. Medida importante seluk ne’ebé tribunál aplika mak aleinde pena suspensaun no indemniza ofendida, ba kazu ne’ebé ninia desizaun iha loron 09 outubru, tribunál mós bandu arguidu atu labele kontaktu ofendida tanba depoisde akontesimentu ne’e sira moris separa ona.
“Desizaun ba kazu rua refere, prova katak tribunál hatudu dezenvolvimentu pozitivu no manifesta preokupasaun sériu no sensibilidade aas liuhusi desizaun judisiáriu ba iha kazu sira ne’ebé envolve feto no labarik sira no JSMP elojia aas tebes mudansa pozitivu hirak ne’e.” Hatutan Diretora Ezekutiva JSMP.
Diretora salienta, medida relevante hirak ne’e mós nu’udar pasu ida importante hodi hatan ba preokupasaun no krítika públiku kona-ba pena prizaun maibé suspende nia ezekusaun ne’ebé durante ne’e la prodús efeitu signifikativu atu prevene arguidu sira la repete sira ninia atitude violentu iha família tanba laiha mekanizmu própriu no efetivu atu kontrola kondenadu sira hodi la repete atitude violénsia seluk hasoru sira-nia kónjuje ka parseiru durante períodu suspensaun.
“Indeminizasaun sivíl iha kazu kriminál signifika katak aleinde kondena pena ba aktu kriminál, Juis mós determina valor osan ho montante determinadu ne’ebé arguidu tenke selu ba vítima hodi kompensa no rekupera fali prejuízu sira ne’ebé ofendida sofre (hanesan despeza ka kustu ba tratamentu médiku tanba lakon rendimentu, no prejuizu morál relevante), bazeia ba faktu sira ne’ebé prova ona iha kazu krime.” Salienta Diretora Ezekutiva JSMP, Ana Paula Marçal
Enkuantu desizaun bandu arguidu halo kontaktu ho ofendida nu’udar medida koasaun tuir artigu 37 Lei Kontra Violénsia Doméstika ne’ebé orienta katak bainhira nesesáriu no ba interese protesaun ofendida/vítima sira iha kazu violénsia doméstika, Juis bele dekreta medida afastamentu koersivu husi fatin família hela, inklui bandu kontaktu ho vítima, bainhira iha indísiu violénsia ne’ebé bele hanoin katak aktu agresaun mosu no akontese fila-fali no ida ne’e bele tau perigu ba vítima nia vida ka nia integridade fízika, psíkika ka seksuál.
Nia informa JSMP fiar katak desizaun hirak ne’e hanesan lisaun ida ba ema hotu atu evita krime violensia domestika no prevene krime hanesan ne’e akontese hasoru membru família sira iha futuru. JSMP enkoraja Juis sira atu kontinua reforsa modalidade penál sira hamutuk ho medida relevante sira hodi hatudu seriedade katak tribunál la tolera kualkér forma krime sira hasoru feto no labarik. JSMP espera katak desizaun hirak-ne’e sei sai nu’udar referénsia ida ba iha juis sira seluk atu bele aplika iha futuru ba kazu ho natureza no gravidade hanesan.
Desizaun ne’e dala ida tan hatudu evolusaun no dezenvolvimentu pozitivu no haruka mensajen forte ba públiku katak krime violénsia domestika nu’udar krime sériu no rekere opsaun penál komprensivu no pertinente atu kontribui ba prevensaun adekuadu iha futuru.
Nia afirma aplikasaun suspensaun ba pena prizaun nia ezekusaun, selu indemnizasaun sivíl no bandu arguidu kontaktu ho ofendida nu’udar medida edukativu ida ba arguidu no sosiedade. JSMP fiar katak desizaun ba kazu sira ne’e nu’udar kompromisu no determinasaun ida katak Juis sira hahu esplora ona modalidade pena sira ne’ebé apropriadu ba kazu ho natureza violénsia doméstika.
“JSMP apresia no kongratula Juis titulár ba kazu hirak ne’e, tanba aleinde aplika pena ne’ebé apropriadu iha desizaun ne’e, Juis sira mós esplika no fundamenta desizaun ne’e ho detallu no konfronta kada deklarasaun ho prova sira seluk hanesan relatóriu médiku no fotografia iha autus.” Afirma Diretora Ezekutiva JSMP, Ana Paula Marçal
Diretora Ezekutiva JSMP apela ba prokuradór sira atu inklui indemnizasaun sivíl iha sira-nia akuzasaun no alegasaun iha kazu sira ho natureza violénsia bazeia ba jéneru tanba antes ne’e iha tinan 2017 Ministériu Públiku hasai ona sirkulár ida ho Nú. 02/PGR/2017 kona-ba pedidu ba indeminizasaun sivíl hodi orienta prokuradór sira konsidera nesesidade ba husu indeminizasaun sivíl durante prosesu inkeritu kriminál. Aleinde ne’e iha manual investigasaun ba ofensa sira husi violénsia bazeia ba jéneru mós fó orientasaun ba prokuradór sira atu tenke konsidera nesesidade espesiál husi feto ofendida durante prosesu tomak.
Esplika liután Kazu ne’ebé rejistu ho Nú. Prosesu: 0092/23.DICMM, prezide husi Juis koletivu ne’ebé reprezenta husi, Ersilia de Jesus, Prokuradór mak, Aderito Tilman no hetan asisténte, Dina Mariana Mendonca (ALFeLa), enkuantu Defensór Públiku mak, Angelmo Pinto. Ba kazu ho Nú.Prosesu 0054/24.PDDIL, prezide husi, Argentino Luisa Nunes, Prokuradór mak, Napolião Soares da Silva no arguidu hetan defeza husi, Cristovão Nuno Ximenes husi Advogadu Privadu.
Reportajen : Nelfiano
Foto : Media JSMP
