Dili, 24 Jullu 2025 (Média Democracia) – Ministeriu Administrasaun Estatal (MAE) liuhusi Sekretariu Estadu Dezenvolvimentu Lokal (SEDL) Diresaun Nasional Apoiu Dezenvolvimentu Komunitariu (DNADC) realiza atividade inisia prosesu aprovasaun planu dezenvolvimentu komunitariu ba Suku ida-idak iha Timor-Leste, atividade ne’e hala’o iha Hotel Timor, Kuarta semana ne’e.
Vise-Ministru Administrasaun Estatal (MAE) Jacinto Rigoberto Gomes de Deus hateten, relasiona ho alinadu politika husi IX Governu Konstituisional kona-ba reforsa Planu Dezenvolvimentu Komunitariu hanesan reflesaun husi governu hakarak aselera prosesu dezentralizasaun no fortelesimentu poder lokal liuhusi informasaun ba jestaun efetivu no efikasia nian.
“Ita hakarak promove governasaun ne’ebé efikas liu tenke aliñadu ho nesesidade no karakteristika sira mai husi Munisípiu idak-idak bele haforsa partisipasaun sivika no responsabilidade lokal. Estabelesimentu no poder lokal muda pasu importante ida nia prosesu atu garante, politika publika hodi responde no forma direitu ba ejistensia lokal nian.” Dehan Vise-Ministru Administrasaun Estatal, Jacinto Rigoberto Gomes de Deus
Vise-Ministru Administrasaun Estatal hatutan, objetivu dezenvolvimentu atu lori servisu ho desizaun ba autoridade sira, aumenta defisiensia no transperensia husi prespetiva kna’ar Xefe Suku nian ne’e importante tebes ba jestaun lokal, ligasaun entre komunidade ho autoridade governamentariu nian.
“Xefe Suku lideransa bele influensia tebes ba dezenvolvimentu lokal hanesan Lei Numero 9/2016, iha artigo 23, kompetensia ba Xefe Suku hotu atu elabora no prepara atu implementa planu dezenvolvimentu komunitariu nian iha rai laran.” Hatutan Vise-Ministru Administrasaun Estatal,
Nia afirma preparasaun dezenvolvimentu komunitariu etika aliñadu ho politika husi governu sentral atu haforsa komunidade sira-nia partipasaun jestaun nian prioridade atu kontribui dezenvolvimentu ekuitativu no sustentavel iha Timor Leste.
“Haree kona-ba planu dezenvolvimentu komunitariu rezultadu mai husi prosesu ba partisipativu envolve hotu iha dezenvolvimentu, iha nivel ki’ik liu sei fó informasaun detallu ba nesesidade xavi sira ne’ebé hakarak realiza rurante mandatu Xefe Suku nian.” Afirma Vise-Ministru Administrasaun Estatal, Jacinto Rigoberto Gomes de Deus
Nia relata, estralizasaun no artikulasaun inklui orgaun sira ho poder lokal importante tebes atu asegura no halo implementasaun efetivu ba prioridade ne’ebé estabelese ona hodi promove iha futuru.
Iha fatin hanesan Sekretariu Estadu Dezenvolvimentu Lokal, Mateus W. do Santos hateten, haree kona-ba dokumentus hanesan estratejika sei ajuda komunidade sira bele aliña politika governu nian. Planu dezenvolvimentu estratejiku, dokumentus ne’e sei haree liubá planu estratejiku sira iha nivel suku Timor-Leste.
“Haree ba pratika investimentu inisiu husi parte governu halo ona, ita sei rekolla hotu nune’e Suku hotu iha Timor-Leste nia potensial ne’e oinsá hodi ajuda governu no liña Ministerial sira ne’ebé implementa programa iha nivel suku no setores sira hotu atu halo dezenvolvimentu iha ligasaun ba malu.” Dehan Sekretáriu Estadu Dezenvolvimentu Lokal, Mateus W. do Santos
Nia hatutan, tanba ne’e dokumentus estratejiku no operasional sei indentifika propriedade sira no oinsá dezenvolvimentu iha mediu lider komunitariu sei implementa, hatene katak iha Lei numeru 9 ejistensia iha Lei artigu 12 kona-ba Xefe Suku sira tenke iha planu dezenvolvimentu komunitariu rasik iha Suku ida-idak nian.
Esplika liután haree ba mandatu IX governu nian iha ejistensia atu dezenvolve aliña iha Lei rasik ho propriedade bele indentifika, nune’e sei fináliza dokumentu hotu iha Fulan Dezembru tinan ne’e hodi indentifika Suku ne’ebé avansadu hodi halo programa interkandidas iha Suku refere, nune’e belé identifika Suku iha área rurais atu estuda komparativu ho interkandidas nasional.
Reportajen : Nelfiano
Foto : Nelfiano
