Dili, 25 Marsu 2025 (Média Democracia) – Ministeriu Saude enkontru ho nivel Autoriedade Munisipal hodi hamosu politika no planu aksaun hodi kombate uzu tabaku no fator risku seluk husi moras la hada’et.
Ministeriu Saude liuhusi nia Vise-Ministru ba fortalesimentu Institusional Saude hateten, dezafiu emerjente no konpleksu kona-ba konsumu tabaku ne’ebé konstitui ba 70% risku.
“Timor-Leste enfrenta dezafiu emerjente no konpleksu kona-ba konsumu tabaku ne’ebé konstitui Fator risku 70% ba moras la hada’et sira hanesan kankru, moras kardiovaskular es, diabetes no respiratoriu kronikas. Moras sira ne’e la’os deit afeta ba nia sidadaun sira nia kualidade moris maibé mós reprezenta naha todan signifikativu ita nia sistema saude no ita nia ekonomia nasional.” Dehan Vise-Ministru ba Fortalesimentu Institusional Saude iha hotel Timor
Nia mós haktuir tan katak governu Timor-Leste fó pasu importante hodi ratifika konvensaun aktual organizasaun saude kona-ba kontrolu tabaku.
“Rekoñese ba realidade ida ne’e ita nia governu Timor-Leste fó pasu importante hodi ratifika konvensaun aktual organizasaun saude kona-ba kontrolu tabaku. Ita nia parlamentu nasional mós halo ratifikasaun ba konvensaun organizasaun mundial de saude ninian liuhusi rezolusaun numeru 13 2004 iha 29 de Dezembru. Liuhusi dekretu Lei numeru 14 2016 kompetensia ba Ministeriu Saude kona-ba kontrolu tabaku, Lei ida ne’e lori ita atu dezenvolve medida sira hodi proteje populasaun husi suar tabaku regulamenta komersializasaun ba konsumu tabaku hodi promo ambiente ne’ebé saudavel liubá ita hotu-hotu” Dehan Vise-Ministru
Iha parte seluk reprezentante World Health Organization (WHO) DR Arvind Mathur hateten, moras NCDs Sae makas ba 51.1%.
“Tuir dadus WHO 2021, NCDs hanesan moras cardiovascular, moras respira multikroniku, diabetes no kankru ne’e sa’e makas ba 51.1% mak mate iha Timor-Leste Dehan los katak 1000 pesoas mak mate. Maske tabaku risku prevenivel ba NDCs, maibé kontinua saude publika ne’ebé diak, espesialmente iha populasaun vulneravel ne’ebe la fó suporta ba kresimentu ekonomia no dezenvolvimentu sustenivel.” Dehan Reprezentante WHO
Nia mós haktuir tan katak WHO rekomenda ba lider lokal sira atu realiza politika iha espasu publiku kona-ba tabaku.
“Evidensia husi Pais sira katak iha oras ne’e lider lokal realiza politika ne’ebé WHO rekomenda inklui espasu publiku ne’ebé la haktuir tabaku, esforsu makas ba proibisaun kona-ba propaganda tabaku, aumenta konsiente publiku hamutuk ho edukasaun komunidade robustu no asegura implementasaun prevensaun no kontrola NCDs iha liñas ho servisu saude integradu.” Hatutan Reprezentante WHO
Iha serimonia ne’e partisipasi husi Ministeriu Saude, World Health Organization (WHO), Who Framework Convention on Tabacco Control (FCTC) no Prezidente Munisipiu sira. Iha serimonia ne’e mós fó hatene atu reduz Tabacco, tanba pursentu tabaku ne’ebé as liu iha mundu ne’e Timor-Leste inklui-aan iha numeru 2.
Reportajen : Nelia
Foto: Nelia