Dili, 12 Agostu 2025 (Média Democracia) – Sekretariu Estadu Veteranu SEV hala’o konferensia imprensa relasiona ho konstrusaun jardim futuru dos herois no martires da Patria iha Munisipiu Covalima ne’ebé hetan impedimentu husi komunidade Uma Lisan Mane Hatak iha Suku Belecasac Covalima. Konferensia Imprensa ne’e hala’o iha salaun SEV kaikoli Dili.
Iha konferensia ne’ebé hato’o husi portavoz SEV Angelito Duarte da Silva dehan, konferensia ne’e hato’o husi Sekretariadu Estado Veteranu relasiona ho konferensia ne’ebé hala’o husi komunidade Uma Lisan “MANE HATAK, Suku Belecasac, Aldeia Dais, ne’ebé realiza iha loron 5 Fulan Agostu kona-ba fatin konstrusaun ba jardim dos herois no martires da Patria iha Munisipiu covalima.
Antes ne’e Ministeriu Asuntu Kombatentes Libertasaun Nasional halo identifikasaun ba iha futuru jardim dos herois no martires da patria iha Munisipiu Covalima ne’e MKLAN tuir prosesu sira ne’ebé mai husi teras no propriedade.
“Iha loron 24 fulan abril 2025 MAKLN hala’o enkontru ho responsavel CMCLN Munisipiu Covalima nomos hala’o reunião ho Autoridade Lokal iha Munisipiu Covalima inklui mós terras no propriedade iha Munisipiu Covalima hodi halo identifkasaun ba rai no propriedade Estadu nian iha munisipiu ne’e. Iha loron 25 fulan abril tinan 2025 Autoridade Lokal sira hamutuk ho Terras no Propriedade nomos ho Autoridade Lokal husi Suku Belecasac hodi foti desizaun halo markasaun ba iha fatin ne’ebé identifika ona ba futuru jardim dos herois no martires da patria iha Munisipiu Covalima, Suku Belecasac, Aldeia Dais.” Tenik Portavoz SEV Angelito Duarte da Silva
Portavoz ne’e hatutan, iha loron 21 fulan maiu tinan 2025 ekipa MAKLN no CMCLN Munisipiu Covalima hala’o enkontru ho Autoridade Lokal Suku Belecasac hodi prepara estabelesimentu pilar iha fatin ne’ebé hetan ona identifikasaun. Kontinua iha loron 22 fulan maiu tinan 2025 estabelesimentu pilar iha fatin ne’ebé hetan ona identifikasaun husi Terras no Propriedade iha Munisipiu Covalima ho medida rai 39.000 M².
Iha loron 5 fulan Juñu tinan 2025 halo serimonia kultural husi Uma Lisan sira iha Suku Belecasac antes halo servisu hamutuk hanesan limpeza Jeral iha fatin ne’ebé identifika ona. Iha loron 13 no 20 fulan juñu 2025 funsionariu publiku liña Ministerial Munisipiu Covalima hamutuk ho responsavel veteranu nomos estrutura CMCLN Covalima akompañia ekipa teknik husi MAKLN hala’o limpeza Jeral ba iha jardim futuru iha Munisipiu Covalima Suku Belecasac.
Portavoz reafirma, antes MAKLAN atu identifika fatin ne’e lori karta liuhusi Terras no Propriedade ba hamutuk ho Autoridade Lokal sira hodi identifika ona fatin hala’o serimonia kultural nomos iha loron 13 to’o 26 fulan Juñu ne’e ekipa hamutuk ho Autoridade MAKLAN estrutura CMCLN nomos komunidade balun hala’o ona limpeza Jeral ba iha fatin konstrusaun.
Iha loron 10 fulan jullu tinan 2025 ne’e ekipa husi Site Cleaning husi ekipa Institutu Jestaun no Ekipamentu IGE mós tun direta hodi hala’o limpeza Jeral ba fatin konstrusaun, maibé iha loron hirak liubá fulan agostu ne’e komunidade sira realiza komunikadu imprensa halo impedimentu ka la hatan atu halo konstrusaun jardim futuru maibe antes ne koopera diak los.
Iha loron 5 fulan agostu tinan 2025 konferensia imprensa ne’ebé hato’o husi Porta-Voz Nicolau Moniz Amaral hateten, maske iha loron 5 fulan jullu komunidade ho lia nain balun hamutuk ho MAKLAN hala’o ona serimonia kultural, maibé komunidade balun la aseita tanba ne’e husu governu atu toma atensaun ba lamentasaun ne’e, basa rai ne’ebé governu atu utiliza hari jardim ba erio sira ne’e la’os rai abandonadu ne’ebé partense ba estadu, maibé ne’e rai eransa kultura.
“Ami husi jerasaun avo na’in tolu nian ne’ebé lamenta tebes no la simu desizaun husi estadu ne’ebé foti ona ami nia rai eransa atu halo konstrusaun jardim erois, ne’ebé ami hato’o ba Governu konstitusional liliu ba señho Ministru Asuntus Kombatente Nasional katak ami nu’udar rai na’in iha direitu reklama no impede tanba alternativa ne’ebé mak agora dadaun foti rai konsidera nu’udar violasaun direitus umanus rai ne’ebé agora atu utiliza hodi konstrui jardim das erois da patria ne’e la’os rai abandonadu no rai estadu maibé rai ne’e rai eransa kultural nian ne’ebé partense ba uma lisan ho naran Mane Hatak, tanba iha tempu okupasaun Indonesia ami konsege tesi lia hasoru Estadu Indonesia ho PT Roda Mandiri ho numeru prosesu 06/pdt.g/1997/pim.mlmno iha data 21abril 1998, ami manan hikas ami nia rai.” Afirma husi Porta-Voz Nicolau Moniz Amaral iha Fatin Covalima
Iha fatin hanesan, lia na’in husi Lisan Mane Hatak, Clarindo Nahak Mali Amaral, deklara katak molok implementa programa ne’e Governu no Autoridade Covalima mós laiha liña kordenasaun ho komunidade Dais.
“Ami nia tiun naran Asa Mali Bere Mau no Mali Mau, desde uluk japanes harahun rai Timor, sira halai ba iha Indonesia fila-fali mai komesa halo to’os iha Has-Ain to’o Tasi ne’ebá, agora estadu mai sobu rai ida ne’e la kordena ho ami rai na’in, husi tiu nain tolu ninian ne’e derepente ami rona fali estadu sobu ona ami nia rai, depois ami nia Bei Oan sira ne’e atu hela iha ne’ebé?” Subliña lia-nain husi Lisan Mane Hatak Clarindo Nahak Mali Amaral
Jerasaun Lisan Mane Hatak Evangelino do Nascimento, klarifika katak razaun la intrega rai ne’e ba governu atu hari jardim ba eroi sira iha Covalima, basa rai ne’e prepara ba futuru jerasaun sira nia hela fatin. Tanba molok komunidade sira iha Dais entrega ona rai ba estadu hodi hala’o projeitu Suai Supply Base nomos Nova Suai.
Reportajen : Domingas
Foto : Domingas