MTK Hato’o Intervensaun Hafoin Partisipa Meza Redonda iha Malaysia

Kuala Lumpur, 13 Agostu 2025 (Média Democracia) – Ministru Trasporte no Komunikasaun Miguel Marques Gonçalves Manetelu hato’o nia intervensaun hafoin partisipa meza redonda iha  Ministeriál ba ASEAN AI Malaysia Summit 2025 husi Meza Redonda Ministeriál “Atu hetan aprosimasaun ida-ne’ebé unifikadu husi ASEAN ba responsavel AI no fiar dijitál.”
Meza redonda ne’e akontese iha loron 12 fulan Agostu 2025, Kuala Lumpur, Malaysia.

Iha breves palavra ne’ebé hato’o husi Ministeriu Trasporte no Komunikasaun Miguel Marques Gonçalves Manetelu heteten, hanesan onra ida atu reprezenta Timor-Leste iha Meza Redonda pivotal ida ne’e. Nu’udar observadór no aspirante membru ASEAN nian, valoriza tebes esforsu koletivu sira rejiaun nian hodi aproveita Intelijénsia Artifisiál (IA) ho responsabilidade no inkluzivu.

“Ami nia enkuadramentu polítika nasionál ba transformasaun dijitál subliña ami nia kompromisu atu aproveita teknolojia emerjente sira, inklui AI hodi avansa governasaun, inkluzaun ekonómika, no dezenvolvimentu umanu. Ohin ami repete ASEAN nia apelu ba aprosimasaun unifikadu ida ba governasaun IA no konfiansa dijitál, aliña ho ami nia valór sira ne’ebé fahe kona-ba ekuidade, transparénsia, no sustentabilidade.” Dehan Ministeriu Trasporte no Komunikasaun Miguel Marques Gonçalves Manetelu

Nia hatutan, Mensajen prinsipál Timor-Leste rekoñese AI nia potensiál transformativu, partikularmente iha aselera ita-nia prioridade nasionál sira, kuidadu saúde, edukasaun, no agrikultura.

“Tuir ami nia ajenda dezenvolvimentu dijitál, ami investe iha fasilitadór fundamentál sira hanesan sistema ID dijitál, infraestrutura interoperavel, no kuadru sira siberseguransa nian. Esforsu sira-ne’e aliña ho ASEAN nia foku ba IA étika, governasaun dadus, no kapasitasaun.” Hatutan Ministeriu Trasporte no Komunikasaun

Nia subliña liután, ho operasionalizasaun iminente husi Kabel Submarinu Súl Timor-Leste (TLSSC), prontu atu hasa’e maka’as nia konetividade dijitál, hodi kria oportunidade foun sira ba inovasaun no kolaborasaun rejionál ne’ebé orienta ba intelejénsia artifisiál.

Nu’udar nasaun ida iha faze inisiál sira transformasaun dijitál nian ho nesesidade krítiku tolu, harii kapasidade inkluzivu, Timor-Leste buka ASEAN nia apoiu atu dezenvolve programa literasia AI lokalizadu no formasaun téknika, hodi garante katak ita-nia forsa traballu no polítiku sira bele navega oportunidade no risku IA nian.

Kolaborasaun rejionál kona-ba Bens Públiku Dijitál, sira propoin inisiativa ida ne’ebé lidera husi ASEAN atu fahe ferramenta sira IA ho kódigu nakloke, prátika di’ak liu, no modelu regulatóriu sira ne’ebé adapta ba kontestu dezenvolvimentu oioin hanesan sira nian. Guarda Étika sira, nia apoia Matadalan ASEAN nian ne’ebé habelar kona-ba Governasaun IA nian no husu nia adaptasaun hodi rezolve dezafiu sira hanesan prejuizu algorítmiku iha ambiente multilingue, ho rekursu ki’ik hanesan Tetum no Portugés.

Nia afirma, proposta ne’ebé bele halo asaun atu operasionaliza prioridade sira ne’e, Timor-Leste konvida parseiru ASEAN sira atu kolabora iha Programa Pilotu IA ba Dezenvolvimentu Rurál, ne’ebé foka ba solusaun sira ne’ebé orienta ba IA ba agrikultura no telesaúde iha ita-nia komunidade sira ne’ebé la hetan atendimentu. Pilotu ida-ne’e sei aproveita infraestrutura dijitál ne’ebé habelar, inklui sentru servisu komunitáriu sira, enkuantu hetan benefísiu husi ASEAN nia perísia iha implementasaun IA ne’ebé eskalável no étika.

“Komentáriu sira ikus ha’u husu ba Exelénsia sira, distintu delegadu sira, no parseiru sira,Timor-Leste prontu atu kontribui no aprende husi ekosistema AI ASEAN nian. Mai ita asegura katak laiha nasaun ida la haree ba nia maturidade dijitál mak husik hela iha kotuk iha viajen ida-ne’e. Hamutuk, ita bele harii futuru ida iha ne’ebé IA serve hanesan forsa ida ba unidade, konfiansa, no prosperidade ne’ebé fahe.” Afirma Ministeriu Trasporte no Komunikasaun Miguel Marques Gonçalves Manetelu

Molok atu konklui hakarak hato’o agradesimentu sinseru ba Yang Berhormat Tuan Gobind Singh Deo, Ministru Dijitál Malázia, ba konvite laran-di’ak ne’ebé hato’o mai nasaun Timor-Leste no ba ospitalidade ne’ebé fó mai nia delegasaun durante Simeira ida-ne’e. Kolaborasaun hanesan ne’e inkarna espíritu solidariedade ASEAN nian.

Reportajen : Domingas

Foto : Media Oficer MTK

Tinggalkan Balasan

Alamat email Anda tidak akan dipublikasikan. Ruas yang wajib ditandai *