Dili, 10 Outubru 2025 (Média Democracia) – Uniaun Estudarte no Joventude Turiscai ne’ebé dadaun halo hela estudu iha sidade Dili realiza komunikadu imprénsa realasiona ho estrada ligasaun Urohou (Maubisse) Turiscai ne’ebé lao tarde tebes. Konferensia ne’e hala’o iha Jardim 5 de Maio Dili.
Porta-voz UEJT, Ivon Baisarek hateten, Uniaun nu’udar matan, tilun, ibun ba sosiedade no halo advokasia ba dezenvolvimentu sira ne’ebé lao iha Turiscai hodi hatan ba Miristeriu Obras Publik (MOP) fó sai iha media RTTL katak, Estrada ligasaun Urahou Turiscai lao tarde tan kondisaun klima, Material do’ok inklui Raihenek mós foti husi Same maka mai.
“Timor-Leste hetan independensia involve povu maioria maibé realidade iha era independensia, povu maioria moris iha obskurantismu nia laran no minoria maka goja moris di’ak kria liuhusi dalan legal ba hetan privilegiu oioin. Luta ba ukun-a’an falun ho sofrementu oioin ate ukun a’an nafatin sofre tan lider sira lakon sentimentu ba nia povu rasik.” Dehan Porta-voz UEJT, Ivon Baisarek
Porta-vóz hatutan, povu enfrente difikuldade oin-oin iha Timor-Leste liu-liu iha areia rural sira hanesan bee moos laiha, la asesu ba eletrisidade, fasilidade edukasaun limitadu, laiha biblioteka ba povu nia oan atu asesu, fasilidade saude menus, hanesan stock ai moruk laiha, ambulansia tula ema moras laiha, mal Nutisaun kontinua aumenta problema infrastrutura hakdasak hanesan Estrada nst.
“Problema hirak ne’ e hotu, lori ita ba reflete katak, ukun a’an ne’e nein refleta ba povu nia moris di’ak tuir mehi ne’ebé antes, povu ne’ebé nu’udar heroi kuda iha luta ba libertasaun. Durante tinan naruk povu hein governu nia planu ba halao ezenvolvimetu atu koresponde ba hasai povu husi moris pobreza.” Hatutan Porta-voz UEJT
Porta-voz afirma, tanba ne’e UEJT nia ezistensia ba dezenvolvimentu infraestrutura rehabilitasaun estrada ligasaun Uruhou Turiscai nian esensiál atu garante transparensia, responsabilizasaun, no aliñamentu projetu sira ho nesesidade tuir espetativa populasaun nian.
“Estudante Universitariu Postu-Adm Turiscai Munisipiu Manufahi no Postou-Adm Maubisse Munisipiu Ainaro, hato’o ami nia lian atu hatan ba rajaun ne’ebé fó sai iha media RTTL, husi Ministeriu Obras Publika iha loron 01 Outubru 2025 katak, rehabilitasaun Estrada ligasaun Urohou Turiscai lao tarde ho rajaun mobiliza material ho distansia dook impaktu husi klima udan no trabalhador limitadu.” Afirma Porta-voz UEJT, Ivon Baisarek
Nia informa, husi rajaun hirak ne’ebé fó sai iha media halo povu Turiscai no Maubisse lakon konfiansa total ba Nonu-governo nia ukun. No bazeia ba rajaun hirak ne’e mós UEJT konsidera nu’udar aktu ida ne’ebé kontinua habeik povu no eduka sosiedade atu kontinua hein maske rajaun refere la tuir faktus ka bosok.
“Ami hato’o preokupasaun no opiniaun, hodi influensia planeamentu no ezekusaun projetu sira. Ida-ne’e hametin envolvimentu sosial no partisipasaun públika, hodi lori ba solusaun sira ne ebé apropriadu no sustentável liu.” Informa Porta-voz UEJT, Ivon Baisarek
Nia salient, rai Turiscai no Maubisse iha potensia ho kafé inklui produtu seluk maibé kondisaun Estrada sai bareira atu povu labele transporta produtu sira ba merkadu, tanba ne’e povu husu atu governu hola nia papel atu responsabiliza ba nia povu hodi halo dezenvolmentu ba hakmaan preokupasaun povu nian ne’ebé sai fator determinante atu servi ba nia ema sira.
“Bazieia ba preokupasaun povu Turiscai no Maubisse nian ba projeitu rehabilitasaun Estrada diresaun Uruhou ba Turiscai ne’ebé halo lansamentu iha loron 13 Juñu 2024 ho osan tokon tolu resin ba distansia Km 23 ho kontratu ba tinan ida maibé dadaun ne’e, kontratu liu ona tinan ida fulan 6. Bazeia ba kontratu ne’ebé liu ona nomos rajaun sira ne’ebé fó sai husi MOP.” Salienta Porta-voz UEJT, Ivon Baisarek
Nia subliña tan, husu atu MOP labele fó rajaun katak, engeneru nia kapasidade naton de’it atu labele aselera projetu ne’e, tanba ne’e laos povu nia kulpa atu husu povu maka tenki komprende fali. Enkuantu engeneru laiha kapasidade dalan di’ak buka engeneru seluk atu bele atende projetu refere.
“Ami mós husu ba MOP liuhusi kompaña Motana Diak atu mobiliza kareta ba tula material hanesan rai henek iha mota Haru ne’ebé ho kualidade di’ak tebes para bele rehabilita estrada Maubise Turiscai ho lalais tuir kontratu ne’ebé kompremete ba povo iha 13/06/2024.” Subliña Porta-voz UEJT, Ivon Baisarek
Nia relata, husu mós ba Komapaña Montana Diak, labele uja klima nu’udar razaun hodi hatarde prosesu rehabilitasaun Estrada ligasaun Urohou Turiscai, tanba kondisaun klima iha Turiscai lao normal (la udan), komunidade sira halo atividade hanesan baibain.
Bazeia ba informasaun husi MOP katak rehabilitasaun Estrada lao tarde tanba menus traballador nune’e atu hateten Joven Turiscai maioria dezempregadu barab nune’e husu ba kompaña bele envolve mós sira atu aselera projetu refere ho lalais.
“Ami diskorda ho deklarasaun husi MOP ne’ebé hateten katak, alkatraun sei tau uluk ba km 2 hafoin maka kontinua tan. Tanba ne’e husi ami hanoi katak, parte Governu liuhusi MOP iha planu atu dada projeitu rehabilitasaun Estrada refere sai fali material kampaña ba elisaun tuir mai.” Relata Porta-voz UEJT
Nia alerta, Uniaun Juventude no Estudante Turiscai no Maubisse husu ba autoridade Munisípiu Manufahi no Ainaro labele nonok ba preokupasaun povu nian liga ba rehabilitasaun Estrada ligasaun Urohou Turiscai, tanba sira hotu partisipa direita iha momentu lansamentu ne’ebé hamutuk ho MOP kompromete ba povu nomos APA Turiscai labele nonok ba kontrusaun ne’ebé lao lentu hela durante ne’e.
Esplika liután UEJT husu ba Xefe Suku 11 iha Postu Turiscai no Xefe Suku Manelobas, Manetu no Maulau katak, labele tauk atu hola pozisaun ba koalia ka hato’o anspirasaun povu nian ba governu tan imi sai nu’udar liman, ain, ibun, matan, tilun povu nian ne’ebé povu hili liuhusi elisaun atu moris hamutuk ho povu.
Reportajen : Nelfiano
Foto : Nelfiano