Estudante UNDIL Kondena ho Asaun LMS

Dili, 22 Outubru 2025 (Média Democracia) – Estudante Universidade Dili UNDIL liuhusi komferensia imprensa ba jornalista sira iha Asosiasaun HAK, Tersa kondena makas aktu husi Dosente LMS ne’ebé pratika asaun asediu seksual ba estudante feto.

Porta-voz Delcia da Costa Belo hateten, Infelizmente daudaun ne’e, mosu polémika oioin kona-ba asédiu seksuál, presaun, intimidasaun, violasaun ba direitu no liberdade. Kampuz la’os ona espasu ba hahoris siénsia, valor no prinsípiu, produz rekursu umanu ida ne’ebé kualidade hodi liberta-an no liberta sosiedade, maibé sai fali fatin makina ba produz no reproduz predator seksuál, monster seksual no terorista seksuál. Situasaun hirak ne’e, halo estudante feto sira sai vítima, trauma, la konfortavél no la seguru atu aprende siénsia sira.

“Objetivu husi hala’o komunikadu imprensa ida ne’e atu kontra no kondena asédiu seksuál ne’ebé komete husi Dosente predator ho naran LMS hasoru estudante sira, iha Fakuldade Siénsia Polítika, Universidade Díli. Asédiu seksuál ne’ebé predator “LMS” komete iha forma tolu (3). Ida, fizikamente nia prátika, lamas, hakuak, dada vítima sira nian sutian talin, bainhira kaer liman ho estudante sira, nia sempre ko’i/kebit vítima sira nia liman ho jestu ne’ebé la apropriadu. Rua Verbalmente nia ko’alia hasoru vítima Rosa (ka naran fiksionál) ho lian “aiii…Rosa, o agora bonita loos ne’e, no sexi los ne’e, leten de’it bonita tiha ona satan okos.” asaun Terseiru maka liu husi Via Whatsapp, sempre telfone ba vítima sira iha kalan boot tuku sanulu liu até tuku sanulu resin rua, nomos sei telfone beibeik no chat (mensajen) tutuir to’o tuku rua madrugada.” Dehan Porta-voz Delcia da Costa Belo

Portavoz informa, Estudante ne’e dehan, kazu ida ne’e, la’ós foin mak akontese maibé, akontese fila-fila ona durante tinan barak. Hahú husi semester rua (2) até agora semester neen (6).

“Depois de akontese kazu ne’e, ami mós hato’o direta keixa ba estrutura Fakulade Siénsia Polítika. Iha tempu hanesan, Estrutura mós fó ona xamada atensaun ba autor/predator ne’e. Maibé, infelizmente autor nafatin kontinua halo asédiu hasoru estudante seluk ne’ebé ikus sai hotu vítima. Depois, iha momentu kuandu, estrutura Fakuldade fó xamada atensaun ba nia, nia rasik ko’alia bá estudante balun katak, buat ita halimar deit mós imi bele hato’o keixa ne’e, imi halo hanesan ne’e, keta halo bá loron ruma imi ezame monografia la liu karik.” Informa Porta-voz

Porta-voz esklarese, bazeia ba asaun sira ne’e hotu, sira análiza katak, nia iha duni intensaun atu prátika hahalok aat ne’e ba estudante sira, tanba nia rasik iha kapitál sosiál, ka nu’udar Dosente ida ne’ebé bele halo vinga ba estudante sira, bainhira estudante sira reziste no saida mak nia halo, sorin ida atu hamonok vítima sira para labele kontra aktus dezumanu ne’ebé predator ne’e prátika.

“Tanba akontese bei-beik iha loron ne’e kedas hahu husi loron 16 fulan Outubru tinan 2025, estudante hamutuk ho vitima remete karta suspensaun ba Fakuldade, no karta demisaun ba Universidade ho prazu preskrisaun dois dias (2) atu nune’e Universidade uza nia kompetensia tomak hodi demite Dosente predator ne’e husi kargu Dosente nian, haree ba asaun predator nian ida ne’e demajiadu iha Universidade. Tanba ida ne’e mak estudante vitima sira lamenta ho hahalok predator sexual, terorista sexual ida nia hahalok, estudante vitima hamutuk ho estudante sira seluk hodi kontra no kondena predator ida ne’e.” Esklarese Porta-voz Delcia da Costa Belo

Porta-voz afirma, bazeia ba aktus predatoria asediu sexual ne’ebé predator ne’e halo maka, iha loron 16 fulan outubru tinan 2025, Reitor liuhusi estudante balun, hodi manda mensagen via whatsapp katak estudante vítima sira, atu hasoru Reitor hodi konsensu ho Reitor kona-ba kazu asediu sexual, depois iha loron 20 fulan Outubru tinan 2025, oras: 3:30 otl, Reitor Universidade Díli hasoru malu ho (estudante vitima sira) ho objetivu atu solusiona problema ida ne’e.

“Rigorozu hodi demite Dosente predator sexual ne’e tuir ezijénsia estudante vítima sira nian ne’ebé preve iha karta petisaun ne’ebé estudante vitima entrega. maibé fó fali presaun ba estudante vitima sira katak “bainhira estudante vitima sira reziste hodi halo komunikadu imprensa Reitor rasik sei hasai estudante vitima sira husi Universidade Dili.” Afirma porta-voz Delcia.

Rezultadu konsensu ida ne’e atu hatudu katak, Reitor laiha kapasidade hodi utiliza ona nia kompetensia tomak hodi demite (hasai) predator sexual bazeia ba inqueritu (investigasaun) ne’ebé Estrutura Fakuldade Ciencia politika halo iha loron kuinta-feira 16 outubru tinan 2025. Infelismente, Reitor foti de’it medida suspensaun ba Dosente predator sexual ida ne’e, hodi loke fali inkeritu (ka re-Investigasaun) ba dosente ida ne’e dentru de dez (10) dias. Enkuantu, antes ne’e Estrutura Fakuldade halo ona investigasaun.

Primeiru ba predator refere no autor rekuñese/konfesa katak; “nia komete duni asaun ne’e”. Ohin vítima sira hamutuk hó estudante sira halo komunikadu imprensa, ho objetivu atu ezije nafatin ba Reitor Universidade Dili UNDIL, atu bele uza nia kompetensia tomak hodi foti medida rigorozu tuir estudante vitima sira hotu nia hakarak, atu nune’e bele garante sustentabildade ba prosesu aprendijazen ohin ho futuru tuir mai.

Porta-voz refirma, tanba ne’e, bazeia ba introdusaun no kronolojia sira iha leten, maka nu’udar vítima nafatin hamrik firme, brani no desididu hodi ezije bá, Reitor Universidade Dili-UNDIL, José da Costa Belo, atu utiliza nia kompeténsia hodi Demite Dosente predator ho Inisial LMS. Husu ba Dekanu/a Fakuldade Siensia Polítika atu, imediatamente foti sansaun rigorozu hodi suspende nia atividade. Husu bá, exelénsia Ministru Ensinu superior Siénsia no Kultura, José Honorio no ANAA atu tetu kona-ba akreditasaun ba Universidade, no fó atensaun ba estrutura universidade tanba, iha loron 18 fulan novembru tinan 2024, Ensinu Superior rasik hamutuk ho Sekretária Estadu Igualdade-SEI, no organizasaun internasionál hanesan, KOICA, ONU Mulheres e Juridica Social (JU’s) lansa ona programa Zero Toleránsia ba asédiu seksuál ho objetivu atu prevene no kombate asediu seksuál iha instituisaun ensinu superior sira iha Timor-Leste.

Iha fatin hanesan, José Macêdo “Lorico” haforsa, dadaun ne’e sira asegura ona vitima sira no sei lori prosesu ne’e ba iha Ministériu Públiku (MP) no instituisaun relevante sira atu prosesu refere kontinua la’o.

“Provizoriamente ami registu vitima hamutuk nain neen (6), maibé iha balun hetan presaun barak entaun sira retira tiha, agora dadaun hela de’it nain tolu. Ami hanoin katak atu dehan nain ida de’it mós ami la’o, tanba vitima brani ona para la’o ba oin, ne’ebé ami iha dadus no evidensia maibé ne’e provizoriamente, ami hatene katak sira seluk seidauk ko’alia sai, UNDIL barak la halimar kuandu akontese asédiu hanesan ne’ebá sempre utiliza poder oioin hodi hamonok vitima sira.” Dehan José Macêdo “Lorico”

Nia hatutan, aktu asédiu seksuál ne’e beibeik ona akontese iha Universidade Dili, kazu ne’e akontese uluk iha Fakuldade Direitu maibé sira rezolve no hasai ona Dosente ne’e, agora Siensia Politika ne’e mak vitima nain neen hetan asédiu seksuál husi dosente LMS de’it.

Reportajen : Domingas

Foto : Domingas

Tinggalkan Balasan

Alamat email Anda tidak akan dipublikasikan. Ruas yang wajib ditandai *