Dili, 01 Abril 2025 (Média Democracia) – Domingos Gonçalves ho idade neennulu resin-lima (65), husi Munisipiu Ermera, Postu-Administrativu Atsabe, Suku Atara, Aldeia Malimea, daudaun hela iha Tasi-Tolu, Suku Comoro, Postu-Administrativu Dom -Aleixo, Munisipiu Dili. Domingos Gonçalves ho nia kaben Rosita Maria, kous oan hamutuk nain (7) feto nain lima mane nain rua. Durante tinan tolunulu Domingos Gonçalves buka osan liuhusi fa’an tais la’o ain iha Munisipiu Dili hodi sustenta nia familia no selu oan sira nia eskola.
Iha entrevista ho vendedor fa’an tais Domingos Gonçalves hateten, hahu kedas idade joven komesa fa’an ona tais iha foho to’o kaben, nune’e osan sira ne’ebé hetan hodi sustenta ba moris lorloron nian no haruka oan sira ba eskola.
“Tais hanesan kultura Timor nian entaun hanesan Timor-oan kria rasik servisu ba ha’u nia-an hodi sustenta ha’u nia familia uma laran nomos hanoin ba iha ha’u nia oan sira nia futuru. Ha’u komesa fa’an tais uluk iha foho no ha’u haree situasaun iha Dili ema barak mak hela iha ne’ebá entaun desidi mai Dili hodi fa’an tais, tais ne’ebé ha’u fa’an ne’e tutur de’it hodi lao ain, tanba uluk ne’e transporte sira sei menus no la barak hanesan agora no tais mós uluk ema sosa barak, tanba uluk ne’e ema fa’an tais sei menus.” Lia-hirak ne’e dehan husi vendedor fa’an tais Domingos Gonçalves
Nia hahutan tais uluk ne’e sosa iha foho lori mai Dili ne’e ho folin ne’ebé la hanesan, tanba depende ba tais nia metru, iha balun tais boot exemplu hanesan tais mane, tais feto, folin la hanesan ho tais sira ne’ebé hanaran selendan, entaun iha momentu ne’ebá tais mai ho folin ne’ebé diferente.
“Iha tinan 2005 mai leten komesa iha ona mudansa no iha ona transporte halo movimentu ba mai iha Dili laran no tais mós komesa folin aumenta tan la hanesan uluk, nune’e tais komesa la folin ona nomos situan krizi nia laran iha 2006 no ha’u desidi fila-fali ba fa’an iha foho to’o 2009 situasaun Dili komesa hakmatek ona hafoin ha’u fila hikas ba Dili kontinua fa’an fali tais.” Informa nia
Nia hatutan liután tan katak liuhusi fa’an tais ne’e mak bele apoiu nia familia no bele haruka oan sira ba kontinua eskola.
“Iha tempu ida agora hahu 2020 mai leten ne’e komesa iha ona mudansa tebes ba iha tais hirak ne’ebé lorloron ha’u fa’an, kada loron ema bele hola ha’u nia tais to’o haat. signifika katak iha 2020 ne’e tais folin diak tebes.” Tenik Domingos Gonçalves
Nia informa iha tempu agora ne’e tais ho folin ne’ebé diferente tebes la hanesan uluk tais ida bele ho folin $50 ba leten depende ba tais nia metru no tais nia kor deit nomos tais ne’e husi Munisipiu ne’ebé se tais ne’e husi Munisipiu Viqueque ida kor mean ne’e ho folin $70 ba leten, karik Ermera nian entaun hahu $50 t’oo $80 tais mane inklui mós tais feto.
“Tais sira ha’u fa’an ne’e husi Munisipiu hirak ne’e ha’u lori hotu, tais barak liu mak Ermera nia Munisipiu seluk ne’e ha’u lori lao karik lori ida rua de’it maibé maioria ha’u lori ne’e Ermera nian tais, kada loron ema bele sosa tais ne’e to haat lae lima, dalaruma mós ha’u lao to’o lokraik ema la sosa, maske iha problema barak mak hasoru lorloron maibe ida ne’e sei la hamate ha’u nia vontande, tanba ha’u servisu ba ha’u nia an rasik hodi sustenta nesesidade familia nian no haree ba ha’u nia oan sira nia eskola, tanba ne’e dezafiu ka problema barak ne’ebé ha’u hasoru, maibé ha’u la rende atu luta ba ha’u nia mori.” Salienta nia
Nia hato’o nia Mensajen ba parte nai ulun sira atu nafatin tau matan ba iha povu kiik sira no tau matan mós ba tais tanba tais hanesan kultura orijinalidade iha nasaun Timor-Leste. Nafatin husu mós ba governu Timor-Leste atu promove nafatin kultura ba iha rai liur. Mensajen mos ba jerasaun foun sira atu kontinua aprende kultura Timor nian.
Reportaejn : Domingas
Foto : Domingas